Ýurdumyzda ylym-bilimiň ýokary derejede ösdürilmegi
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşyň döwründe «Halkara parahatçylyk we ynanyşmak» ýylynda Hormatly Prezidentimiz ähli durmuş ugurly pudaklaryň toplumlaýyn ösdürilmegini üpjün etmegiň, ýokary hilli bilim bermegiň, jemgyýetçilik başlangyçlaryny goldamagyň zerurdygyny, hususan-da, ykdysadyýetimiziň ähli pudaklaryna täze tehnologiýalaryň we innowasiýalaryň ornaşdyrylmagyna, ylmy-tehniki döredijiligiň, amaly barlaglaryň ösdürilmegine hem-de häzirki zaman ylmynyň düýpli esaslarynyň kemala getirilmegine gönükdirilmelidigini aýratyn nygtaýar.
Ýurdumyzyň ösüşlerinde ylym we innowasiýa ulgamynda gazanylýan üstünlikler uly ähmiýete eýedir. Bu beýik işleriň hormatly Prezidentimiziň ylmy öňegidişlige, innowasion ilerlemelere we ykdysady netijelilige berýän ägirt uly ünsüniň oňyn netijesidigini aýratyn bellemek zerurdyr. Sebäbi jemgyýetimiziň ösüşiniň häzirki tapgyrynda ykdysadyýetimiziň hil taýdan täze derejelere çykmagyna ýokary öndürijilikli pudaklarda gazanylýan sepgitleriň, nazary, amaly bilimleriň we informasion tehnologiýalaryň ähmiýeti gönüden-göni täsir edýär.
Şoňa görä-de, ýurdumyzda innowasion düzümiň işjeň döredilmegine, barha kämilleşýän, ylmy taýdan tutumly tehnologiýalaryň gazananlarynyň giňden ornaşdyrylmagyna we olaryň esasynda taýýarlanylýan önümleriň hiliniň ýokarlandyrylmagyna hem-de ýurdumyzda öndürilen harytlaryň daşary ýurtlara
çykarylmagyna aýratyn üns berilýär. Bu barada Gahryman Arkadagymyz şeýle belleýär: “Biziň häzirki kuwwatly nanotehnologiýalar, nou-haular, täsin oýlap tapyşlar asyrymyzda hem ylmyň adamzadyň durmuşynda esasy orny eýeleýändigini aýratyn bellemelidiris”.
Biziň ýurdumyz dürli tebigy baýlyklara — organiki we organiki däl maddalara, minerallara, uglewodorod serişdelerine, suwlara, çägelere baý ülkedir. Bu baýlyklaryň esasyny düzýän maddalaryň innowasion usullar arkaly fiziki-himiki häsiýetlerini düýpli öwrenmek, olaryň esasynda alnan täze maddalardan gurluşyk, senagat, dokma, durmuş maksatly materiallary döretmek, täze polimer, kompozit, sintetik maddalary sintezlemek, oba hojalygy üçin zerur bolan ynsan saglygyna zyýansyz dökünleri almak, himiýa senagatyny we himiki tehnologiýalary ösdürmek, ýurdumyzda ylmyň täze nanotehnologiýa ugruny kemala getirmek şu günüň ösüşiniň esasy talaplarydyr.
XXI asyrda innowasion ösüşi üpjün etmekde oýlap tapyşlara, täze tehnologiýalara, nou-hau maglumatlaryna esasy orun degişlidir. Sebäbi döwletimiz kämil tehnologiýaly döwrebap harytlary öndürmekde dünýä bazaryna ynamly gadamlar bilen goşulýar. Şol bir wagtda ykdysady taýdan bähbitli we elýeterli, häzirki zaman durmuş amatlyklaryny döredýän tehnologiýalar durmuşyň ähli ugurlarynda
yzygiderli ornaşdyrylýar. Dünýäniň bazar ykdysadyýetiniň şeýle işjeň gatnaşyklarynda Türkmenistanyň öz mynasyp ornuny eýelemegi, biziň milli aňyýetimizde täze düşünjeleriň, aňlatmalaryň, sözleriň ornaşmagyna hem esas berýär. Innowasion ösüşiň esasyny düzýän önümçilik tehnologiýasy bilen bagly
bagtyýar ýaşlarymyz tarapyndan öwrenilmegi wajyp düşünjeleriň “nou-hau” maglumatlar ulgamydyr.
Täze oýlap tapyşlar gündelik durmuşymyzda datly naz-nygmatlary döretmegiň usulyýetine-de degişlidir. Islendik taýýar nygmat saçaga äberilýänçä onuň taýýarlanyş esaslaryny, usullaryny öwrenmeli bolýarys. Kähalatda özümiz hem täze tagamy oýlap tapýarys. Eger-de biz ony satmak üçin niýetlesek, onda
taýýarlanyşyň syryny gorap saklamaly bolýarys. Biziň gürrüňini edýän “nou-hau maglumatlarymyz” hem oýlap tapyşlaryň esasyny emele getirýän nazary pikirler, usullar, başarnyklar bilen baglydyr. “Nou-hau” iňlis sözi bolup, “önümi işläp düzmegiň esaslary baradaky maglumatlar” ýa-da “önümçiligiň syry” diýmegi aňladýar. Bazar ykdysadyýeti şertlerinde önümçilige ornaşdyrylýan islendik bir täze oýlap tapyşyň,
tehnologiýanyň ýa-da müşderileriň ýokary talaplaryny ödeýän önümiň taýýarlanyş aýratynlygynyň, nazary esasynyň syrlaryny özünde jemleýän nou-hau maglumatlary örän ygtybarly goralyp saklanmaga degişlidir. Çünki munuň özi täze döredilen önümi bazara işjeň ornaşdyrmaga ýa-da söwda-telekeçilik işinde bäsleşik
emele getirmäge ukyply harydy döretmäge ýardam edýär. Şoňa görä-de, oýlap tapyşyň ýa-da täze döredilýän önümiň nou-hau maglumatlary döwletiň degişli edaralary tarapyndan hasaba alynýar hem-de telekeçilik syry hökmünde ygtybarly goralýar.
Nou-hau maglumatynyň önümçilik, ykdysady, tehniki, guramaçylyk ýaly ugurlara degişli birnäçe görnüşleri bolýar. Islendik önümiň tehnologiýasynyň, telekeçilik gyzyklanmasyny döredýän ýa-da haryt önümçiligine degişli syry saklaýan nou-hau maglumatlary bolýar. Şonuň üçin nou-hau maglumatlaryny dürs we ýerlikli, döwlet tarapyndan ygtyýarlandyrylan we hereket edýän kanunçylyk namalaryna laýyk
gelen ýagdaýynda ulanmak maslahat berilýär. Sebäbi nou-hau maglumatlary esasynda döredilen önümler isleg bildirýän tarapa ony ulanmaga ýa-da başga bir zerur tehnologiýany düzmäge hyzmat edip biler.
Gahryman Arkadagymyzyň ýolbaşçylygynda Türkmenistanda ylmy esasly innowasion senagat, jemgyýetiň gülläp ösüşiniň binýady bolan bäsdeşlige ukyply innowasion ykdysadyýet kemala gelýär. Häzirki zaman tehnologiýalary bilen üpjün edilen täze edara-kärhanalar gurulýar, bar bolanlary bäsleşige ukyply önümleri öndürmäge niýetlenen döwrebap tehnologiýalar bilen üpjün edilýär. Şunda düýpgöter täze tehnikalarda we tehnologiýalarda öz ornuny tapýan ylmy pikirleriň we çözgütleriň, nou-hau maglumatlaryň başlangyjy bolan ylmyň ähmiýeti has hem artýar.
Ýurdumyzda ylym-bilimiň ýokary derejede ösdürilmegi, önümçilige döwrebap tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy üçin ägirt uly işleri durmuşa geçirýän hormatly Prezidentimiziň janynyň sag, başynyň dik, il-ýurt bähbitli işleriniň hemişe rowaç bolmagyny arzuw edýäris!
Maral DATOWA,
«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň Türkmenabat şäherindäki tehniki orta hünär
okuw mekdebiniň mugallymy