Ykdysadyýet, maliýe we buhgalteriýa diňe bir bilimiň aýry-aýry ugurlary däl, eýsem işewürligi we hökümeti herekete getirýän ýeke-täk mehanizmiň ýakyn baglanyşykly bölekleri. Olaryň özara baglanyşyklaryna düşünmek kararlaryň nähili kabul edilýändigine, çeşmeleriň dolandyrylmagyna we öndürijilige baha berilmegine düşünmek üçin möhümdir.
Ykdysadyýet: Oýunyň düzgünlerini kesgitleýär.
Ykdysadyýet esasy esas bolup hyzmat edýär we oýnuň umumy düzgünlerini kesgitleýär. Käbir prosesleriň bazarda, ýurtda ýa-da dünýä derejesinde näme üçin bolup geçýändigini düşündirýär. Mysal üçin: Göterim derejeleriniň üýtgemegi: Merkezi bank göterim mukdaryny (ykdysady karar)
ýokarlandyranda, bu kompaniýalar we şahsy adamlar üçin karz çykdajylaryna gönüden-göni täsir edýär.
Inflýasiýa: umumy bahanyň ýokarlanmagy (ykdysady hadysa) puluň satyn alyş güýjüni peseldýär we önümçiligiň bahasyna we kompaniýalar üçin girdejililigine täsir edýär.
Üpjünçilik we isleg: Bu esasy ykdysady kanunlar harytlaryň we hyzmatlaryň bahalaryny kesgitleýär, bu bolsa öz gezeginde kompaniýalaryň girdejisini döredýär.
Baglanyşyk: Ykdysady şertler we çaklamalar, maliýe kararlarynyň kabul edilýän gurşawyny döredýär we buhgalter hasabyna haýsy maglumatlaryň goşuljakdygyny kesgitleýär.
Maliýe: karar bermek we töwekgelçilikleri dolandyrmak.
Maliýe, ykdysady ýörelgeleri we buhgalteriýa maglumatlaryny ulanyp, pul akymlaryny we maýany dolandyrýan amaly dersdir. Maliýe hünärmenleri puluň yzyna alynmagy, paýlanylmagy we ulanylyşy barada strategiki karar bermek üçin jogapkärdir:
Maýa çekmek: Bir kompaniýa ösmek üçin pul gerek. Häzirki ykdysady şertlere esaslanyp (mysal üçin, karzyň bahasy), maliýe hünärmenleri aksiýa (kompaniýadaky paýnamalary satmak) ýa-da obligasiýa emissiýasy (göterimiň deregine karz almak) arkaly yzyna alynmak kararyna gelýärler.
Maýa goýumlary: kabul ederlikli töwekgelçilik bilen iň ýokary girdeji gazanmak üçin kompaniýa puluny nirä goýmaly? Maliýe hünärmenleri, potensial taslamalara baha bermek üçin ykdysady çaklamalary we taryhy maliýe görkezijileri (buhgalter hasabatyndan) seljerýärler.
Likwidligi dolandyrmak: Kompaniýanyň häzirki borçlaryny ýerine ýetirmek üçin ýeterlik serişdesi barmy? Maliýe hünärmenleri, pul akymyny yzarlamak üçin buhgalter hasabatyny ulanýarlar.
Baglanyşyk: Maliýe kararlary ykdysady hakykatlary göz öňünde tutup kabul edilýär we olaryň netijeleri buhgalter hasabatynda gönüden-göni görkezilýär.
Hasapçylyk: Netijeleri ýazga alýar we derňeýär.
Hasapçylyk, ähli maliýe amallaryny hasaba alýan we bir işiň maliýe ýagdaýy we iş netijeleri barada gurluşly maglumatlary berýän iş dilidir. Taryhçy we auditor hökmünde çykyş edýär:
Ýazgy amallary: Her satuw, satyn alyş, aýlyk tölegi ýa-da karz üns bilen ýazylýar. Bu ýazgylar maliýe hasabatynyň esasyny düzýär.
Hasabat: Bu ýazgylaryň esasynda balans (aktiwler, borçnamalar, belli bir wagtda paýnamalar) we girdeji barada hasabat (belli bir döwürdäki girdejiler we çykdajylar) ýaly möhüm hasabatlar düzülýär.
Maglumat bermek: Hasapçylyk maglumatlary maliýe hünärmenleri (derňew we karar bermek üçin) we ykdysatçylar (makroykdysady derňew üçin) maglumat çeşmesidir.
Baglanyşyk: Hasapçylyk, ykdysady wakalaryň we maliýe kararlarynyň netijelerini resminamalaşdyrýar, olary ölçäp bolýan we aýdyň edýär. Hasap hasaby maglumatlary bolmasa, maliýe serişdelerini netijeli dolandyrmak ýa-da ykdysady tendensiýalary seljermek mümkin däl.
Synergy: Bir sikl.
Bularyň arasyndaky baglanyşyk üznüksiz aýlawy emele getirýär:
Ykdysady şertler, maliýe kararlarynyň kabul edilmegine täsir edýär.
Maliýe kararlary hasaba alynmaly käbir amallara sebäp bolýar.
Hasapçylyk bu amallary we maliýe hasabatlylygynyň netijelerini resminama edýär.
Maliýe hasabaty, soňraky kararlaryň we geljek üçin meýilnamalaryň netijeliligini seljermek we ykdysatçylar tarapyndan ykdysadyýetiň umumy saglygyna baha bermek we çaklamalary döretmek üçin ulanylýar.
Şeýlelik bilen, bu üç ugur aýdyňlygy, gözegçiligi we strategiki karar bermek üçin esas döretmek üçin sazlaşykly işleýär. Üç komponente çuňňur düşünmän bir işi ýa-da ykdysadyýeti üstünlikli dolandyrmak mümkin däl.
Madina SAPAROWA,
«Türkmenhimiýa» döwlet konserniniň
Türkmenabat şäherindäki tehniki orta hünär
okuw mekdebiniň mugallymy.
