Häzirki döwürde tehnologiýa täzeçillikleriniň mümkinçilikleri
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Türkmenistan döwletimizde Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň taýsyz tagallalarynyň netijesinde milli bilim ulgamyny kämilleşdirmek, giň dünýägaraýyşly, innowasion tehnologiýalary, döwrebap enjamlary dolandyrmaga ukyply ýaşlary terbiýelemek boýunça uly işler durmuşa geçirilýär. Bu babatda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow: “Häzirki zaman enjamlary bilen üpjün edilen orta we ýokary okuw mekdeplerini, çagalar baglaryny, dynç alyş-sagaldyş merkezlerini giň gerimde gurup ulanmaga berýäris. Bu bolsa ýaşlarymyza dünýä derejesinde bilim bermäge mümkinçilik döredýär” diýip belleýär.
Häzirki wagtda bilim ulgamynda alnyp barylýan işleriň ählisi ýaşlaryň ukyplaryny we başarnyklaryny ýokarlandyrmak, geljege ynam bilen gadam basmaklygyny gazanmak, olaryň gözýetimini giňeltmek ýaly maksatlardan ugur alýar.
Dünýäniň innowasion tehnologiýasynyň çylşyrymly gurluşyny, dolandyrylyşyny, sazlaşykly döremegini, özboluşly aýratynlyklaryny we mümkinçiliklerini öwrenmek we olary dolandyrmak ýaly häzirki döwürde duş gelýän meseleleriň oňyn çözülmeginde häzirki zaman kompýuter tehnologiýalaryň we ulgamlaryň ähmiýeti hem uludyr.
Häzirki döwürde ýurduň milli ykdysadyýetini ösdürmekde esasy meseleleriň biri önümçüligi intersifikasiýalaşdyrmak, senagat kärhanalarynda täze ýokary öndürijilikli tehnologiki enjamlary ornaşdyrmak bolup durýar. Bu prosses bolsa önümçiligi kompleksleýin awtomatlaşdyrmak bilen baglanşykly bolup ol hasaplaýyş tehnikasyny we robotehnikany ulanmak arkaly robotlaşdyrylan tehnologiki kompleksler ulgamyny döretmek bilen ýerine ýetirilýär. Önümçiligi kompleskleýin awtomatlaşdyrmakda el güýjiniň ulanylýan bölegini azaltmak uly ähmiýete eýedir. Bu ýerde işçi diňe önümçiligiň awtomatlaşdyrylan sistemasynyň operatory hökmünde çykyş edýär.
Adam öz işiniň belli bir bölegini robotlara tabşyryp, öz zähmet şertini ýeňilleşdirmekden başga näme utuş gazanýar. Meselem, Awtomatlaşdyrylan dolandyryş ulgamlary fiziki tejribehanalarynda elementar bölejiklerini tizleşdiriji guralyň işini, himiki reaktoryň işini ýa-da önümçilik kärhanasynda awtomatiki ugry dolandyrmak üçin ulanylýar. Dolandyryş ulgamyň işini kompýuter ýerine ýetirýär, ol programma düzüjiler tarapyndan taýýarlanan programma boýunça işleýär. Awtomatlaşdyrylan dolandyryş ulgamyndaky dolandyryş hakyky wagtyň düzgüninde bolup geçýär. Bu bolsa, dolandyrýan buýruklaryň dolandyrylýan fiziki proses bilen bir wagtda işlenilmelidigini aňladýar. Şol sebäpli dolandyrylýan obýektiň işiniň ýokarlanmagy bilen dolandyryjy kompýuteriň işjeňligi hem ýokarlanmalydyr.
Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistan döwletimizde innowasion şähergurluşyk tehnologiýalary, ylmy-tehniki ösüşiň öňdebaryjy gazananlary, milli hem-de iň ösen dünýä tejribesi ulanylyp doly üpjün edilen döwrebap şäher “Arkadag şäheriň” taslamasy Türkmenistanyň at gazanan arhitektory Gahryman Arkadagymyzyň uzak geljegi nazarlaýan, wagtdan ozýan döredijilikli pikirleriniň miwesidir.
Bu ýerde «smart-siti» döwrebap şähergurluşyk ýörelgesine laýyklykda, ekologik taýdan arassa elektrobuslardyr, elektromobiller hereket edýär. Olaryň hereketine sanly ulgam arkaly gözegçilik, «akylly» yşyklandyryş ulgamy, Gün we ýel batareýalary, häzirki zaman sanly hyzmatlar, «akylly» zir-zibil gaplary ornaşdyrylýar. Şäheriň ýaşaýjylary «akylly» şäher we «akylly» öý hyzmatlary, ýagny smartfonyň üsti bilen internet arkaly ýaşaýyş öýlerini uzak aralykdan dolandyryp bilerler. Bu ýerde optiki-süýümli aragatnaşyk ulgamynyň işe girizilmegi netijesinde edaralarda we ýaşaýyş jaýlarynda ýokary tizlikli internet, IP telewideniýe hem-de telefon ulgamyndan peýdalanmaga mümkinçilik dörediler. Bulardan başga-da, ýokary hilli öýjükli aragatnaşyk hyzmatyny hödürlemek maksady bilen, 3G we ýokary tizlikli internet ulgamyndan peýdalanmaga mümkinçilik berýän 4G enjamlar toplumy gurnalyp işe girizildi. Ýaşaýyş jaýlarynyň, edaralaryň töwereginde, köçelerde we ýollarda howpsuzlygy üpjün etmek üçin «akylly» wideogözegçilik ulgamlary, awtoulaglaryň hereketiniň sazlaşygyny üpjün edýän döwrebap ýolyşyklar, agyz suwunyň, tebigy gazyň sarp edilişini ölçeýji ulgamlar gurnalar. Merkezi seýilgähde Wi-Fi zolagy dörediler. Edara-kärhanalarda elektron resminama dolanyşygy ulgamy ornaşdyryldy. Bu işleriň ählisi halkymyzyň bähbidi üçin edilýän işlerdir.
Häzirki döwürde tehnologiýa täzeçilliklerini hasaba almak bilen yzygiderli kämilleşdirmäge hem-de ykdysadyýetiň dolandyrylmagyna ornaşdyrmaga ukyply ýurtlar bäsdeşlige has ukyplydyrlar. Türkmenistan hem şeýle döwletleriň hataryna girýär.
Bizlere şeýle ajap döwrany peşgeş beren Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, il-ýurt bähbitli, döwlet ähmiýetli, dünýä nusgalyk işleri hemişe rowaç bolsun!
“Türkmenhimiýa”döwlet konserniniň Türkmenabat şäherindäki tehniki orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy
Suhanowa Gülbahar
