Çaga bezegleriniň irki nusgalary
Türkmenler hem maşgalada köp çagalylygy ileri tutupdyrlar. Pederlerimiz öz çagalaryna şaý-sepleri bezeg, zynat we owadanlyk üçin we daşky täsirlerden goramak maksady dakypdyr. Gyz maşgalalar bolsa 9-12 ýaşdan başlap, şaý-sepleri ozalkysyndan has köp dakynmak bilen, bezegler oral zenanlaryňka meňzeş bolupdyr.
Çaganyň matadan tikilip taýarlanan kelle geýmine dört burçuna guradylan igde çatypdyrlar. Bu baş gaby «çille topby» diýlip, atlandyrylýar. Olaryň tahýalaryna hüwiniň we baýguşyň ýeleklerini berkidipdirler. Dagdan köplenç üçburçlyk edilip, köýnegiň ýakasynyň sag tarapyna çatylypdyr. Kä halatlarda dagdanlar arçadan, ýa-da nar agajyndan ýasalypdyr. Amyderýanyň orta akymynda ýerleşýän obalarda agaç tumarlary ýemşen atly tikenli gyrymsy agaçdan, ýa-da, tutdan bolupdyr. Käbir etraplarda dagdanlar gumda ösýän borjakdan taýarlanylypdyr.
Gyzjagazlaryň köýneginiň ýakasynyň iki tarapyna çapraz-çaňňa, oglanjygyňka kümüş ilik dakylypdyr. Mundan başga-da, donjagazlaryň eteklerini, keltekçeleriň arka ýüzüne, şol sanda donyň ýeňini teňňeler, uzynak we tegelek kümüş çaňňalar bilen bezäpdirler. Ýelek örän bezegli geýim bolup, ol köplenç halatlarda baýramçylyklarda, maşgala dabaralarynda, ýa-da myhmançylyga gidilende, ýa-da myhman gelende geýdirilipdir. XVIII-XIX asyrlarda gyzjagazlaryň tahýasy dürli kümüş teňňeler bilen bezelipdir, ortarasyndan gidýän gupbanyň silindr turbajygyna hüwüniň ýelegi oturdylypdyr.
Zergärlerimiziň şaý-sep ýasanlarynda kümüşe ýykgyn edendikleri aýratyn bellärliklidir. gara reňke öwürilýär. Kümüş bakteriýalary ýok edýär, suwy durlaýar. Hususan-da, kümüş saglyk üçin peýdalydyr. Taryhdan aýan bolşy ýaly pederlerimiz uzak geçmişiň dowamynda içimlik suwlary gutaran wagty, guýularyň suwuny süýjetmeklik üçin kümüş teňňeleri ulanypdyrlar. Şonda kümüş suwdaky zäherli maddalary zyýansyzlandyryp, bakteriýalary gyrypdyr.
Türkmen zergärleri «bezbendi» iki gat-arasyna çäge guýup ýasapdyrlar. Sebäbi çäge daşky täsirleriň badyny alypdyr. Onuň arasyna derman oty, güläp suwuna ýatyrlan pagta hem dykylypdyr. Ony dakynan çaganyň burnuna ys gelip durar ýaly, dört ýerinden deşik deşilipdir. Şelpelerde düwmejikleriň sazlaşykly sesi islendik adamyň, şol sanda degna ulgamyna oňaýly täsir edipdir. Ata-babalarymyz çagalary dürli şaý-sepler, zynatlar bilen bezänlerinde olaryň saglygyna oňaýly täsir etmegi we adatdan daşry ýagdaýlarda goraglyja bolmagy göz öňünde tutupdyrlar.
Dünýägözel Haýtekowa,
Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Darganata etrap Geňeşiniň guramaçylyk bölüminiň sanly ulgam boýunça esasy hünärmeni.
