Müňýyllyklaryň ýaňyny özüne siňdiren ýüzlerçe taryhy ýadygärliklere, edebi gymmatlyklara, golýazma çeşmelerine baý türkmenler dünýä medeniýetiniň genji-hazynasyna-da, medeni-ruhy ösüşine uly goşant goşan iň gadymy halklaryň biri hasaplanýar. Welaýatymyzda şu wagta çenli orta asyr binagärlik ýadygärlikleriniň ençemesi saklanyp galypdyr. Gymmatly miraslardaky özboluşly häsiýetler we göwrümler ata-babalarymyzyň iň ajaýyp binagärlik ulgamyndaky däpleriniň jemidir.
Welaýatymyzyň territoriýasyndaky taryhy ýadygärlikleriň bezeg nagyşlary ir döwürlerde öz işinden kämil baş çykarýan ussalaryň az bolmanlygyna güwä geçýär. Türkmen binagärlik sungatynda binanyň berkligine we bezeglerine aýratyn üns berlipdir. Ir döwürlerde bezegler agaçdan we kerpiçden edilipdir. Soňabaka olaryň görnüşleri kämilleşip, kerpiçleriň ýüzünde oýmurly ösümlik we geometrik nagyşlary we ýazgylary ýerine ýetiripdirler.
Astanababa ýadygärliginde, Daýahatyn kerwensaraýynda hem kerpiçden edilen dürli şekillerde geçmişde ýaşap geçen pederlerimiziň ýaşaýyş-durmuşy öz beýanyny tapypdyr.
Soňabaka ýüzi syrçalanan mawy, goýy, gök reňkli daş böleklerinden binalarda özboluşly şekilleri ýasap, bezeg hökmünde peýdalanyp başlapdyrlar. Şol döwrüň ussalary iki gat gümmez örüp çykmakda hem uly üstünliklere eýe bolupdyrlar. Şol gümmezleriň göwrümi ýagşyň we garyň täsirini peseldipdir.
Türkmenistanyň territoriýasyna dürli ýurtlardan gurluşykçylar, kerpiç örüjiler, agajy nagyşlaýjylar, suratkeşler gelip başlaýar. Şol ussalaryň tejribesini öwrenen ýerli ussalar hem halkymyzyň milli däplerini şekillerde giňden beýan edipdirler.
Ösümlik we geometrik nagyşlaryň özboluşly sazlaşygy netijesinde olaryň ýüzüne ak, mawy, goýy, gök, sarymtyl ýaşyl, goňur hem-de käbir ýerlerine altyn çaýmak bilen ýerine ýetirilen ýüzi syrçalanan nagyşlar biziň günlerimizde hem öz ajaýyp öwüşginini ýitirmän gelýär.
Bol suwly derýanyň kenarynda ekerançylygyň döremegi we ýaýramagy, maldarçylygyň ösüşiniň ýokary depginleri, gadymy şäherleriň kemala gelmegi hem-de döwlet gurluşynyň esaslarynyň peýda bolmagy binagärlik ýadygärliklerinde öz beýanyny tapypdyr. Bu sebitde ägirt uly, çylşyrymly desgalary gurmazdan öň, olaryň maksatlaryny we hajatlaryny göz öňüne getirip bilýän ussalar gerek bolupdyr. Olar asman jisimleriniň, ýer ölçegleriniň esaslaryny örän oňat bilipdirler. Şol döwrüň abraýly bilim ojaklarynda okan meşhur alymlar binagärlige degişli birnäçe ylmy kitaplary ýazypdyrlar. Ýyldyzlara gözegçilik edip, tebigat hadysalaryny öwrenipdirler. Bagdatda ylym öýlarinde okan alymlaryň köpüsi bu mekana hem syýahat edipdirler.
Hatda Ýunanystandan, Wizantiýadan gelen jahankeşdeler we hünärmentler biziň topragymyza öz täsirini ýetiripdirler we türkmen medeniýetiniň gazananlaryny Ýewropa ýaýradypdyrlar.
Şonuň üçinem bu mekana dürli döwletlerden ellerinden dür dökülýän meşhur ussalar, binagärler çagyrylypdyr. Olar ýerli ussalara hem öz hünärleriniň inçe syrlaryny öwredipdirler.
Gülzada HOJAMKULYÝEWA,
Çärjew etrabynyň ýöriteleşdirilen 42-nji orta mekdebiniň taryh mugallymy.
